Euskararen munduari bira

Garai haietan ohikoa zen on-tzietako euskal jatorriko buruzagiek, euskeraz gain, gazteleraz eta beste hizkuntza batzuetan jarduteko gaitasuna izatea. Marinel xumeek, ordea, gehienetan euskeraz besterik ez zekiten. Ondorioz, XVI. mendean zehar Espainiako Itsas Armadako agintariek luzatutako marinel eskarien aurrean euskal lurraldeetako erakundeek ezartzen zuten baldintzetako bat, marinelak euskeraz zekiten buruzagiak zituzten ontzietan sartu zitzatela izaten zen. Egoera honen adierazgarri izan daiteke 1518an Magallanes-Elkano espedizioan parte hartu zuten 31 euskaldunetatik gehienak euskal agintariak zituzten ontzietan itsasoratu zirela. San Antonio ontzian 13 gizon joan ziren Juan Elorriaga maisuaren agindupean eta Concepción ontzian beste 8 Juan Sebastian Elkano maisuaren aginduetara. Are gehiago, Moluketara Elkanoz gain bizirik iritsi ziren 11 euskal marineletatik 8 berarekin ontziratu ziren Victoria ontzian munduari lehen bira burutzeko eta haietako 5 iritsi ziren bizirik. Oso esanguratsua da Moluketan Trinidad ontzian geratu ziren gainontzeko 3 euskal marineletatik 2 ontzigilea eta istinkaria zirela, ontzi hark konponketa lanak behar baitzituen.

Garai haietan konfidantzazko harremanek berebiziko garran-tzia zuten negozioak, kontratazioak eta lantaldeak egiteko garaian, baina dudarik ez dago, hizkuntza amankomun bat izatea berebiziko faktorea zela harreman horiek gauzatzeko. Euskerak gainera, hizkuntza gutxitu bat zen neurrian, bazuen hizkera kriptiko edo iniziatiko baten izaera, euskaldunen arteko harremanak estutzeko eta taldearen boterea sendotzeko balio zezakena. Oso adierazgarria da Elkanok Moluketarako bigarren bidaian zehar 1526an idatzi zuen hilburukoa zinatzen duten 7 lekukoak, denak, euskaldunak zirela, haien artean Andres Urdaneta. Aipatzekoa da ere, Fernando Lopes de Castanheda-k, XVI. mendeko kronikari portugaldarrak, egiten duen aipamena, alegia Moluketako Tidore uharteko erregeak gazteleraz eta portugeseraz gain euskaraz mintzatzen ere ikasi zuela eta harro zegoela hizkuntza horiek jakiteaz.